Девальвация процесінің мәні мен оның салдарын әлемнің жетекші қаржыгерлері мен экономистері үнемі зерттеп, талдап отырады. Сонымен қатар қарапайым азаматтардың көпшілігі бұл құбылысты қаржылық дағдарыстың көрінісі деп санайды. Бірақ бұл қате түсінік. Девальвация ұлттық валюта құнының төмендеуіне алып келетініне қарамастан, көптеген елдердің орталық банктері оны ақша ағындарын басқару құралы ретінде пайдаланады.
Девальвациялық мазмұн
«Девальвация» ұғымы еуропалық елдерде алғаш рет алтын стандарт пайда болған кезде пайда болды, әр қағаз банкнотасында алтынның белгіленген номиналы болған кезде. Бірінші және екінші дүниежүзілік соғыс кезінде елдердің айналымынан армияның өндірісі мен қарулануы үшін қажет ақшалардың біртіндеп кетуі байқалды. Жетекші банктер көптеген жаңа банкноттар шығарды, бірақ олардың алтын қорлары енді расталмады, бұл девальвацияның алғашқы толқынына әкелді.
Бүгінгі таңда қаржы саласындағы бұл құбылыс ұлттық ақшаның басқа елдердің валюталарына қатысты құнсыздануын білдіреді. Ал егер біз қарапайым анықтама берсек, девальвация кезінде шетел валютасы бұрынғыға қарағанда қымбатқа түседі, ал оны сатып алу үшін сізге көп рубль төлеу керек. Мысалы, егер 2014 жылдың басында доллар шамамен 32,50 рубль болса, онда 11 айдан кейін оның құны 46,50 құрайды, демек, 2014 жылғы девальвация 43% құрады.
Девальвацияның нысандары
Девальвацияның негізгі екі формасы бар:
- ашық, оны орталық банктің ресми тануын және ел азаматтарына ұлттық ақша құнының нақты төмендеуі туралы хабарлауды көздейтін;
- жасырын, бақыланбайтын, мемлекеттің қаржылық және саяси саласында болып жатқан оқиғалар барысында дербес туындайды.
Жасырын девальвацияның себебі инфляцияның жоғарылауы, елдің алтын қорының жеткіліксіздігі, сондай-ақ төлем балансының тапшылығы болып табылады, дегенмен кейбір жағдайларда девальвацияның өзі бұл мәселені шеше алады. Мысалы, ұлттық валютаның арзандауы басқа елдерден импортталатын тауарлардың азаюына ықпал етеді. Осыған байланысты өзінің жеке мемлекеттік өндірісінің өніміне сұраныс артады, нәтижесінде мемлекеттің ақша бірлігі күшейеді.
Девальвация процесінің салдары
Девальвацияның салдары туралы әр түрлі пікірлер бар, өйткені олар бір мәнді емес. Бір жағынан, егер жағдай нашар басқарылса, олар ел экономикасына зиян тигізуі мүмкін, ал екінші жағынан, оны жандандырып, біртіндеп дамуға әкелуі мүмкін.
Девальвацияның ел экономикасы мен экономикасы үшін оң салдары:
- экспорттық операциялардың өсуі;
- ұлттық өнімді тұтынудың басым бөлігі;
- ЖҰӨ мен ЖІӨ өсуі;
- елдің алтын резервінің шығыстарын қысқарту;
- валюталық алыпсатарлықтың алдын алу шараларын қабылдау.
Бұл индикаторлардың жақсаруы елдің жетекші сарапшылары мен талдаушылары 2015 жылғы девальвация процесінің барысын үнемі қадағалап отырғанда ғана болуы мүмкін. Бірақ егер бұл құбылыс өздігінен пайда болса немесе жетекші банктердің дұрыс емес әрекеттері нәтижесінде пайда болса, онда бұл жағымсыз құбылыстарға әкелуі мүмкін:
- қарапайым азаматтардың банктерге салған ақшалай салымдарының тозуы және олардың мемлекеттік валютаға деген сенімін жоғалту;
- импортталатын тауарлар бағасының өсуі және тиісті алмастырушы кәсіпорындар болмаған жағдайда пайда болуы мүмкін тапшылық;
- егер олар шетелдік жабдықтарда шығарылса немесе импорттық шикізатты қолданса, ұлттық тауарлар құнының өсуі;
- импорттық бағаның өсуі және отандық өнімге бағаны қолдан өсіру аясында пайда болатын инфляция;
- өз қызметінде бірнеше валютамен жұмыс істейтін кәсіпкерлер мен бизнесмендер үшін қаржылық тәуекелдердің пайда болуы.
Девальвацияның ең ауыр зардаптары мемлекеттік валюта құнының тез төмендеуі болып саналады, бұл экономика үшін қатты соққы, оның құлдырауы, ал нашар жағдайда - дефолт тудыруы мүмкін. Бұл ішкі капиталдың шетелдерге кетуін, кәсіпкерліктің күрт төмендеуін, жұмыссыздықтың өсуін және белсенді гиперинфляцияны тудырады. Девальвация - бұл көпжақты экономикалық құбылыс, ол ақша-несиелік реттеудің қуатты тұтқасы рөлін атқара алады, сонымен қатар экономикада жағымсыз ауыр зардаптарға алып келеді, бұл елді терең дағдарысқа әкелуі мүмкін.
