Мемлекеттің қарамағында ақша-несие саясатының кең ауқымды құралдары бар. Ол баға тұрақтылығын қамтамасыз ету, еңбек нарығындағы жағдайды қалыпқа келтіру және өндірісті ұлғайту үшін айналымдағы ақша көлемін өзгертуге бағытталған.
Нұсқаулық
1-қадам
Ақша-несие саясатының мақсаттарына жалпы және таңдамалы құралдарды қолдану арқылы қол жеткізуге болады. Бірінші жағдайда несиелік капиталдың жалпы нарығына әсер ету жүзеге асырылады. Таңдамалы құралдар нақты экономикалық секторларды немесе нарықтың ірі қатысушыларын реттейді. Есеп саясаты, ашық нарықтағы операциялар және резервтік көшірмелер негізгі жалпы құралдар болып табылады. Іріктемелілердің ішінен несиенің жекелеген түрлеріне бақылауды, тәуекелдер мен өтімділікті реттеуді, сондай-ақ әр түрлі ұсыныстарды бөліп көрсетуге болады.
2-қадам
Дисконт мөлшерлемесі бойынша несие беру Орталық банктің бір қызметімен байланысты. Бұл коммерциялық банктерге несиелерді дисконттау ставкасы бойынша (вексельдер түрінде несие беру кезінде) немесе қайта қаржыландыру ставкасы бойынша (несиелеудің басқа түрлерінде) бөлуді білдіреді. Олар, әдетте, қысқа мерзімді капитал нарығындағы ставкалардан төмен деңгейде болады. Қайта қаржыландыру ставкалары немесе дисконттау ставкалары көтерілген кезде коммерциялық банктер қарыз алуды азайтады. Бұл жеке немесе заңды тұлғаларға несие беру көлемінің төмендеуіне, сондай-ақ несиелер бойынша пайыздық мөлшерлемелердің өсуіне әкеледі. Бұл құралды қымбат ақша саясаты деп те атайды. Нәтижесінде ақша массасы көлемінің қысқаруы болады. Қарама-қарсы әсер арзан ақша саясатына ие, оған негізгі ставкаларды төмендету арқылы қол жеткізіледі.
3-қадам
Орталық банктің айналымдағы ақша ұсынысы көлемінің өзгеруіне ашық нарықта операциялар жүргізу арқылы да қол жеткізуге болады. Дәл осы құрал дамыған елдерде маңызды болып табылады. Ашық нарықта операциялар жүргізу кезінде Орталық банк мемлекеттік бағалы қағаздарды (резервтік активтерді) сатып алады және сатады. Сатылым коммерциялық банктердің артық резервтерінің азаюына, сондай-ақ несиелеу мүмкіндіктерінің төмендеуіне әкеледі. Нәтижесінде ақша массасы төмендейді және қарыз алу бағасы өседі. Бағалы қағаздарды сатып алғанда, керісінше, ақша массасы өсіп, несие бойынша пайыздық мөлшерлеме төмендейді.
4-қадам
Ақша-несие саясаты сонымен қатар коммерциялық банктер Орталық банктің резервтерінде сақтауға міндетті активтер көлемін өзгерту арқылы жүзеге асырылады. Барлық банктер активтердің аз ғана бөлігін қолма-қол ұстайды, қалған қаражат өтімді емес активтерге аударылады (мысалы, несиелер). Орталық банк өтімділік мөлшерлемесін өзгерткенде (ол әдетте депозиттер көлемінің пайызымен белгіленеді), бұл банктердің ақша массасын ұлғайту қабілетіне әсер етеді. Орталық банк бұл құралды сирек қолданады.
5-қадам
Орталық банк несиенің жекелеген түрлерін бақылауды жүзеге асыру үшін таңдамалы құралдарды қолдана алады. Мысалы, несиелеудің өсуімен арнайы депозиттерді көбейту қажеттілігін көрсету арқылы. Сондай-ақ, Орталық банк банктердің тәуекелдері мен өтімділігін бақылауды жүзеге асырады. Қор нарығында реттеу заңды шектерді белгілеу арқылы жүзеге асырылады. Бұл шамадан тыс алыпсатарлықпен экономикаға үлкен зиян келтірмеу үшін жасалады. Сонымен, Орталық банк банктерге олардың саясаты тұрғысынан кеңес бере алады. Мысалы, қамтамасыз етілмеген несие портфелінің шамадан тыс өсуіне жол бермеу.
