Мүліктік зиян келтіруге қатысты мәселелер әр түрлі, өйткені зақымдану жол-көлік оқиғаларында да, тұрғын үй-жайларды су басу кезінде де, жасалған қылмыстар нәтижесінде де болуы мүмкін. Бұл жағдайлардың бәрін байланыстыратын өтеу мен бағалаудың жалпы ерекшеліктері бар.
Мүліктік зиянды өтеу
Мүліктік зиян деп бөтеннің мүлкіне зиян келтіру немесе жою нәтижесінде зиян келтіру деп түсінеді. Бұл зиян жеке тұлғаға да, заңды тұлғаға да келтірілуі мүмкін. Заңға сәйкес мүлікке келтірілген зиян толық көлемде өтелуі керек.
Бірақ келтірілген материалдық зиян үшін жауапкершіліктен босататын ерекшеліктер бар. Мысалы, сақтандырылған көлік құралымен болған жазатайым оқиға, кінәлі адам зиянды сақтандыру төлемін өтемейтін бөлікке ғана өтейді. Апат болған жағдайда, жазатайым оқиғаға қатысты сот үкімі болуы керек. Егер қылмыс жасалған болса, онда мұны растайтын сот үкімі болуы керек. Сонда ғана зиянның орнын толтыруды сұрауға болады. Қарапайым хаттама жазатайым оқиға кезінде жасалған кезде, бұл соттың зиян келтіру фактісін тану ықтималдығын ғана береді.
Заңға сәйкес, азаматтар өздері келтірген зиян үшін жауап береді. Бірақ мұнда да жалпы ережелерден ауытқулар бар, егер балалар мүлкіне зиян келтірген болса, онда ата-аналары немесе олардың бақылауына балалар берілген мекемелер жауап береді. Бірақ егер 18 жасқа толған кезде зиян өтелмеген болса, және балаға жауапты адамдар оны өтей алмаса, онда бұзушы, егер жеткілікті мүлік болса, жауапқа тартылуы мүмкін.
Мемлекеттік қызметшінің кінәсінен келтірілген зиянды мемлекет бюджет қаражатынан төлейді.
Мүліктік зиянды бағалау
Мүліктік зиянды бағалау оңай мәселе емес және көбінесе кәсіби бағалаушының көмегін қажет етеді. Әдетте бағалау сот арқылы оны қалаған тараптың бастамасы бойынша жүзеге асырылады. Одан әрі сот сараптама тағайындайды, оны бағалау үшін бастамашы төлейді.
Соттан тыс бағалаушының есебі қабылданбауы мүмкін, өйткені заңда бағалауды аттестаттаудан өткен сот бұйрығы бойынша сарапшы жүргізуі керек екендігі көрсетілген.
Сондай-ақ, сот ісін қарауға дейін залалды бағалау үшін сараптама тағайындауға құқылы нотариуспен байланысуға болады. Сараптаманы жүргізетін сарапшының бағалау қызметімен айналысуға құқық беретін сертификаты болуы керек.
Сотта талапкер материалдық зиян келтіру фактісін, ал жауапкер зиян оның кінәсіз болғанын дәлелдеуі керек. Егер екі тарап зиян келтіру фактісін мойындаса, онда мәселе тек зиянды өтеу мөлшерінде болады.
